آیه 75 سوره غافر

ذلِكُمْ بِما كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ (75)

ذلِكُمْ بِما كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ‌: اين عقاب و عذاب شما امروز به سبب آنست كه بوديد فرحناك و خوشحال، فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِ‌: در دنيا به چيزى كه حق نبود از عبادت اصنام و اوثان و تكذيب رسولان و عدوات و طغيان، وَ بِما كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ‌: و به سبب آنكه بوديد كه بسيار نشاط مى‌كرديد بوقوع بلايا به انبياء؛ و اين خلاف است زيرا معصيت قبيح، و خوشحالى به آن اقبح از آن است، و اين قسمت در نظر عقل و شرع مذموم، و فاعلش ملوم خواهد بود.

علامه محدث نورى رحمه اللّه در مستدرك از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله: قال اربعة فى الذنب شر من الذنب الاستحقار و الافتخار و الاستبشار و الاصرار «1».

فرمود: چهار چيز است در گناه بدتر از آن گناه باشد: 1- كوچك شمردن گناه‌

«1» مستدرك الوسائل (چ اسلاميه- 1383 ق)، ج 2، كتاب الجهاد باب 48 روايت 5 بنقل از قطب راوندى.

جلد 11 - صفحه 336

2- افتخار كردن به آن. 3- خوشحالى كردن به آن. 4- اصرار نمودن به آن.

إِذِ الْأَغْلالُ فِي أَعْناقِهِمْ وَ السَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ (71) فِي الْحَمِيمِ ثُمَّ فِي النَّارِ يُسْجَرُونَ (72) ثُمَّ قِيلَ لَهُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ تُشْرِكُونَ (73) مِنْ دُونِ اللَّهِ قالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَلْ لَمْ نَكُنْ نَدْعُوا مِنْ قَبْلُ شَيْئاً كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ الْكافِرِينَ (74) ذلِكُمْ بِما كُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ بِما كُنْتُمْ تَمْرَحُونَ (75)

ترجمه‌

هنگاميكه غلها در گردنهاى آنها است و زنجيرها كشيده ميشوند

در آب داغ پس در آتش سوزانده شوند

پس گفته شود مر آنها را كجايند آنچه بوديد كه شريك قرار ميداديد

غير از خدا آنانرا گويند گم شدند از ما بلكه نبوديم كه بخوانيم پيش از اين چيزى را اين چنين بگمراهى واميگذارد خدا كافران را

اين براى آنستكه بوديد خوشحال ميشديد در زمين بناحق و براى آنستكه بوديد چنانكه نشاط داشتيد.

تفسير

ظاهرا اذا الاغلال متعلّق است بسوف يعلمون در آيه سابقه يعنى ميدانند نتيجه سوء اعمال خودشان را وقتى كه غلها در گردنهاشان باشد و با زنجيرها كشيده شوند در كنار آب جوشانى كه براى تشريفات ورودى آنها تهيه شده و بعدا هيزم آتش جهنم شوند و ظاهرا و السلاسل عطف بر اغلال است و يسحبون حال است از آنها و محتمل است و السّلاسل مبتدا باشد و يسحبون خبر آن و در هر حال كلمه بها كه راجع بسلاسل است حذف شده چون با زنجيرها كشيده ميشوند پس ملائكه غضب بآنها گويند كجايند آنانكه شما براى خدا شريك قرار ميداديد در دنيا و آنها جواب گويند ما گم كرديم آنها را يا اثرى از آنها ظاهر نيست بلكه مانند آن است حال ما كه در دنيا ابدا عبادت نكرده باشيم چيزيرا چون بهيچ وجه خيرى از آنها بما نميرسد اين چنين خدا بحال گمراهى واميگذارد و سلب توفيق مينمايد از كسانيكه از روى عناد و لجاج و تعصّب و تكبّر منكر آيات‌

جلد 4 صفحه 540

الهى شدند كه معبودهاى خودشان را از دست داده و از عبادتشان ثمرى نبرده‌اند و حال آنها گرديده مانند شخص متحيّرى كه اول اقرار ميكند و بعدا انكار مينمايد چون بعضى گفته‌اند واقعا ميگويند ما در دنيا مشرك نبوديم يا چيزى را كه مستحق عبادت باشد پرستش ننموديم و بنابر اين صدر و ذيل كلامشان خالى از تنافى و تشويش نيست چون اولا گفتند آنچه شريك قرار داديم گم شدند از ما و ثانيا گفتند ما آنها را در دنيا پرستش ننموديم و اين خذلان و سلب توفيق الهى از آنها براى آن بود كه خوشحال بودند در دنيا بمخالفت پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و سركشى از فرمان خدا و پرستش بتها و سرگرم بودند بعيش و نوش و نشاط و عشرت و يادى از آخرت نمى‌نمودند و براى مبالغه در توبيخ و ملامت در آيه اخيره عدول از غيبت بخطاب شده است و گفته‌اند فرح اعمّ از حق و باطل است لذا مقيّد بغير حق شده و مرح مخصوص بباطل است و از بعضى روايات استفاده ميشود كه دشمنان ائمه اطهار هم از مصاديق اين آياتند و اين عذابها شامل حال آنها خواهد شد و چنانچه خداوند كسانيرا كه تكذيب نمودند كتاب را مشرك و كافر خوانده كسانى هم كه تكذيب نمودند بيانات پيغمبر صلى اللّه عليه و اله را در تأويل كتاب مشرك و كافرند و بعضى مرح را بفرح زياد تفسير نموده‌اند.

ذلِكُم‌ بِما كُنتُم‌ تَفرَحُون‌َ فِي‌ الأَرض‌ِ بِغَيرِ الحَق‌ِّ وَ بِما كُنتُم‌ تَمرَحُون‌َ (75)

‌اينکه‌ نحو عذاب‌ بواسطه دو صفت‌ خبيثه‌ ‌که‌ ‌در‌ ‌شما‌ ‌بود‌ يكي‌ آنكه‌ بواسطه اينكه‌ بوديد فرحناك‌ و خوش‌گذران‌ ‌در‌ دنيا بغير حق‌ ديگر آنكه‌ بوديد فيس‌ و افاده‌ و تكبّر ميكرديد.

ذلِكُم‌ اشاره‌ بآيه قبل‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ اغلال‌ و سلاسل‌ ‌در‌ حميم‌ و ‌در‌ آتش‌ مي‌اندازند.

بِما كُنتُم‌ تَفرَحُون‌َ فِي‌ الأَرض‌ِ بِغَيرِ الحَق‌ِّ فرح‌ و خوش‌حالي‌ دو قسم‌ ‌است‌ يكي‌ بحق‌ و بجا و بموقع‌ ‌است‌ مثل‌ فرحناك‌ شدن‌ بتشرّف‌ باسلام‌ و ايمان‌ و توفيق‌ بعبادات‌ و الطاف‌ الهي‌ و نعم‌ پروردگار و ارسال‌ رسل‌ و انزال‌ كتب‌ و جعل‌ احكام‌ و نصب‌ ائمّه طاهرين‌ ‌براي‌ پيشوايي‌ و وجود علماء اعلام‌ ‌براي‌ هدايت‌ و امثال‌ اينها ‌اينکه‌ بسيار خوب‌ ‌است‌ و ‌خود‌ عبادت‌ بزرگيست‌ و كاشف‌ ‌از‌ حقيقة ايمان‌ ‌است‌ و يكي‌ بغير حق‌ ‌است‌: شرك‌ و كفر و ضلالت‌ و بمعاصي‌ و فسق‌ و فجور و بمصايبي‌ ‌که‌ بانبياء و ائمّه اطهار و علماء اعلام‌ وارد شد مثل‌ اينكه‌ روز عاشورا ‌را‌ عيد بگيرند ‌که‌ «

‌هذا‌ يوم تبرّكت‌ ‌به‌ بنو امية و ‌إبن‌ آكلة الاكباد)

‌اينکه‌ كاشف‌ ‌از‌ شدّة عناد و كفر و ضلالت‌ ‌است‌.

وَ بِما كُنتُم‌ تَمرَحُون‌َ ‌از‌ ‌براي‌ مرح‌ معاني‌ كرده‌اند يكي‌ بمعني‌ فيس‌ و افاده‌ و تكبّر و تجبّر چنانچه‌ ميفرمايد وَ لا تُصَعِّر خَدَّك‌َ لِلنّاس‌ِ وَ لا تَمش‌ِ فِي‌ الأَرض‌ِ مَرَحاً إِن‌َّ اللّه‌َ لا يُحِب‌ُّ كُل‌َّ مُختال‌ٍ فَخُورٍ‌-‌ لقمان‌ آيه 17 و نيز ميفرمايد

جلد 15 - صفحه 401

وَ لا تَمش‌ِ فِي‌ الأَرض‌ِ مَرَحاً إِنَّك‌َ لَن‌ تَخرِق‌َ الأَرض‌َ وَ لَن‌ تَبلُغ‌َ الجِبال‌َ طُولًا‌-‌ اسراء آيه 39‌-‌ و ظاهرا همين‌ معني‌ مراد ‌باشد‌ و معاني‌ ديگر ‌هم‌ كردند قريب‌ المعني‌ ‌است‌ ‌با‌ ‌اينکه‌ معني‌ و شاهد ‌بر‌ همين‌ معني‌ آيه ‌بعد‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد:

]

(آیه 75)- این آیه به علت گرفتاریهای این گروه در این همه بلا و مصیبت و عذاب اشاره کرده، می‌گوید: «این عذابها به خاطر آن است که به ناحق در زمین شادی می‌کردید و از روی غرور و مستی (شهوات) به خوشحالی می‌پرداختید»! (ذلِکُمْ بِما کُنْتُمْ تَفْرَحُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ بِما کُنْتُمْ تَمْرَحُونَ).

از مخالفت با پیامبران و کشتن مؤمنان و در فشار گذاردن محرومان و مستضعفان لذت می‌بردید، اکنون باید کفاره آن همه شادی بی‌جا و غرور و غفلت و مستی شهوت را در میان این غل و زنجیرها، و در لابلای شعله‌های آتش بدهید.